Banksy, jeden z najbardziej tajemniczych współczesnych artystów, zyskał sławę dzięki swoim prowokacyjnym pracom w latach 90. Artysta uliczny, malarz, aktywista, filmowiec i wszechstronny prowokator, którego tożsamość pozostaje nieznana, miesza w świecie sztuki i pop kultury po dzisiejszy dzień. W 2023 roku w Glasgow odbyła się wystawa, która podsumowywała jego twórczość z ostatnich 25 lat. Nie była to jednak typowa wystawa – Banksy po raz pierwszy pokazał na niej, jak pracuje.
Kiedy w 2010 roku magazyn Time wybrał brytyjskiego artystę Banksy’ego do swojej listy 100 najbardziej wpływowych osób na świecie, znalazł się on w gronie Baracka Obamy, Steve’a Jobsa i Lady Gagi. Banksy, który ukrywa swoją tożsamość, stroni od tego typu wydarzeń. Działa anonimowo, często pod osłoną nocy i na ulicach, a nie w galeriach czy muzeach.
Większość jego fanów tak naprawdę nie chce wiedzieć, kim jest. Swego czasu odbyły się nawet głośne protesty przeciwko próbom odkrycia jego tożsamości. Wszyscy jednak są zafascynowani jego historią: od początkującego anonimowego twórcy street artu i nielegalnych graffiti malowanych na murach w Bristolu do artysty, którego prace osiągają setki tysięcy dolarów na aukcjach w Wielkiej Brytanii i Ameryce. Jego prace pojawiają się w różnych miejscach na całym świecie – od Wiednia po San Francisco, Barcelonę, Paryż czy Detroit. Z czasem jego działalność twórcza przekształciła się i zamiast szablonów odbijanych na zanieczyszczonych ścianach miejskich zaczęły powstawać prace malowane na płótnie, rzeźba, a nawet film. Jego dokument “Exit Through the Gift Shop” został nominowany do Oscara.
Banksy to słynny brytyjski mistrz street artu, którego tożsamość pozostaje nieznana ale uważa się, że urodził się w Bristolu, w Anglii, około 1974 roku. Zyskał sławę dzięki swoim prowokacyjnym pracom w latach 90. Banksy jest bohaterem dokumentu z 2010 roku, “Exit Through the Gift Shop”, który analizuje związek pomiędzy sztuką komercyjną a uliczną.
Banksy od lat konsekwentnie ukrywa swoją tożsamość i nie chce pokazywać swojej twarzy. Tożsamość Banksy’ego pozostaje nieznana, mimo intensywnych spekulacji. Dwie najczęściej sugerowane nazwiska to Robert Banks i Robin Gunningham. Zdjęcia mężczyzny, który podobno jest Banksy’m, wskazywały na Gunninghama, artystę urodzonego w Bristolu w 1973 roku. Gunningham przeniósł się do Londynu około 2000 roku, co pokrywa się z rozwojem twórczości Banksy’ego.
Banksy rozpoczął swoją karierę jako artysta graffiti w latach 90., w grupie graffiti DryBreadZ Crew. Choć jego wczesne prace były w dużej mierze ręcznie malowane, Banksy tylko czasami używał szablonów. Pod koniec lat 90. zaczął używać prawie wyłącznie szablonów. Jego prace zaczęły być coraz bardziej rozpoznawalne w Bristolu i Londynie, gdy rozwijał swój charakterystyczny styl.
“Ludzie mówią, że graffiti jest brzydkie, nieodpowiedzialne i dziecinne. Ale tak jest tylko wtedy, gdy jest wykonane niewłaściwie.”
Prace Banksy’ego poruszają przeróżne tematy. Jedne są błahe, inne poważne. Część prac bawi, a część porusza i inspiruje do działania czy myślenia. Charakteryzują je uderzające obrazy, często połączone ze sloganami i poruszają tematy polityczne, satyrycznie krytykując wojnę, kapitalizm, hipokryzję i chciwość. Jednym z najważniejszych zagadnień, jakie Banksy porusza w swoich pracach, jest problem nadmiernej konsumpcji w życiu współczesnego człowieka. Kupowanie i nabywanie dóbr, których posiadanie stało się podstawowym dążeniem, a nieraz i sensem życia większości ludzi, jawi się według niego jako zjawisko stanowiące duże zagrożenie dla społeczeństwa.
“Nie możemy nic zrobić, aby zmienić świat, dopóki kapitalizm nie upadnie. W międzyczasie powinniśmy wszyscy iść na zakupy, aby się pocieszyć.”
Często występujące motywy w pracach Banksy’ego to szczury, małpy, policjanci, członkowie rodziny królewskiej i dzieci. Oprócz prac dwuwymiarowych, Banksy jest znany z tworzenia instalacji artystycznych. Jednym z najbardziej znanych jest praca, która przedstawiała żywego słonia pomalowanego wzorem wiktoriańskiej tapety i wywołała kontrowersje wśród działaczy praw zwierząt.
Brytyjski artysta dokonał rewolucji w sztuce, wyprowadzając ją z galerii oraz muzeów na ulice. Dzięki temu ogromnie wpłynął na popkulturę, a krytycy okrzyknęli go najbardziej tajemniczym i cenionym artystą na świecie. Z drugiej strony, światowa sława Banksy’ego przekształciła jego dzieła sztuki ulicznej z aktów wandalizmu w poszukiwane dzieła sztuki wysokiej. Dziennikarz Max Foster nazywa rosnące ceny graffiti jako sztuki ulicznej “efektem Banksy’ego”. Zainteresowanie Banksy’m wzrosło wraz z premierą dokumentu “Exit Through the Gift Shop” w 2010 roku. Film, który miał swoją premierę na Sundance Film Festival, był nominowany do Oscara.
W 2018 roku obraz “Girl with Balloon” został sprzedany w Sotheby’s za 1,1 mln funtów, jednak to nie wysoka cena sprawiła, że wydarzenie odbiło się szerokim echem w mediach na całym świecie. Artysta częściowo zniszczył swoje dzieło po zakończeniu aukcji w ramach performance artu. Po zakończeniu licytacji obrazu, na którym artysta odwzorował jeden ze swoich najpopularniejszych murali, czyli dziewczynkę wypuszczającą z dłoni balonik w kształcie serca, Banksy uruchomił zdalnie sterowaną niszczarkę, która została wcześniej potajemnie zainstalowana w ramie obrazu. Tym samym pierwotne dzieło “Girl with Baloon” przekształciło się w “Love is in the Bin”.
Co dzieję się jednak kiedy dzieło sztuki jest częścią architektury? Tutaj również mamy zaskakujący przykład: Mural Banksy’ego w 2022 został wystawiony na aukcję razem z budynkiem.
W 2010 roku Banksy umieścił na budynku ogromny napis “Parking” i grafikę z dziewczynką na huśtawce. Pracę zobaczyć można było między innymi w popularnym filmie o brytyjskim artyście – „Wyjście przez sklep z pamiątkami”. Właściciele liczą na to, że dzięki temu nieruchomość zostanie sprzedana za minimum 30 milionów dolarów.
Istnieje obawa, że nowy właściciel zakupi budynek w celu usunięcia i sprzedaży samego muralu. Uliczne dzieła Banksy’ego już niejednokrotnie były usuwane i sprzedawane. Przykładem może być praca Crowbar Girl, która ponoć została sprzedana za 2.4 miliona dolarów po tym jak właściciel budynku w Suffolk, usunął część swojego sklepu, aby prywatnie sprzedaż dzieło sztuki.
Jednak Jeffrey Deitch, amerykański dealer sztuki i kurator, stwierdził, że pomysł rozpatrywania muralu Banksy’ego jako czegoś oddzielnego od budynku jest niemożliwy. “Byłoby straszne, gdyby ten mural został usunięty, a następnie wystawiony na sprzedaż” – powiedział. “To jest sztuka publiczna, która ma być darmowa. Nie ma na celu komercjalizacji i odsprzedaży. To nie jest intencja artysty”.
W sierpniu 2015 roku Banksy stworzył tymczasowy projekt artystyczny, który traktować można było jako pewnego rodzaju wystawę. Wówczas współpracował jednak z ponad 50 twórcami z całego świata. Jednak od czerwca 2023 roku w Gallery of Modern Art (GOMA) w szkockim Glasgow można odwiedzić wystawę „Cut & Run” – to pierwsza indywidualna wystawa Banksy’ego od 14 lat. Brytyjczyk pokaże na niej między innymi szablony, które na przestrzeni lat wykorzystywał do tworzenia swoich najbardziej znanych dzieł. Będzie to wyjątkowe wydarzenie, bo Banksy chce pokazać swoją sztukę w pewnym sensie zza kulis.
W oświadczeniu informującym o wystawie Banksy podkreślił, że ma ona na celu pokazanie powstawanie jego sztuki.
„Trzymałem te szablony w ukryciu od lat, pamiętając, że mogą zostać wykorzystane jako dowód w sprawie o popełnienie przestępstwa. Ale ten moment chyba minął, więc teraz wystawiam je w galerii jako dzieła sztuki. Nie jestem pewien, co jest większą zbrodnią”
– czytamy. W Glasgow zobaczyć będzie można nie tylko szablony Banksy’ego, ale i nowe wersje prac, które stworzył na ich podstawie oraz oryginalne szkice artysty czy należące do niego przedmioty. Wśród nich pojawią się między innymi reprodukcje „Kissing Coppers”, „Mobile Lovers” czy ochronna kamizelka z flagą Wielkiej Brytanii, w której na scenie festiwalu Glastonbury wystąpił raper Stormzy.
Dlaczego Banksy zdecydował się na organizację wystawy swoich prac? Jak twierdzi, miał dość tego, że jego sztuka wykorzystywana jest w celach komercyjnych, nierzadko bez jego zgody. Na świecie organizowanych jest wiele wystaw kopii prac Banksy’ego i mogą wyglądać jakby prace zostały wzięte wprost z podłogi jego studia, na Cut & Run znajdą się eksponaty naprawdę zgarnięte z podłogi jego studia.
Prace Banksy’ego charakteryzują się uderzającą, prowokacyjną naturą, często połączoną z czarnym humorem oraz komentarzem politycznym i społecznym. Artysta również nie stroni od umieszczania swoich prac w miejscach objętych konfliktami zbrojnymi.
Banksy odwiedził Palestynę po raz pierwszy w 2005 roku. Podczas swojej podróży stworzył dziewięć murali, które teraz znamy jako charakterystyczne dzieła sztuki na murze dzielącym Palestynę i Izrael. “Rage, the Flower Thrower” to prawdopodobnie najpopularniejsze dzieło Banksy’ego w Palestynie. Mural znajduje się na stacji benzynowej i przedstawia chłopaka, który zamiast rzucać koktajlem Mołotowa wybrał bukiet kwiatów, który symbolizuje pokój i jedność.
W 2005 roku do zwykłych ludzi “z ulicy” nie docierały wieści o Palestynie. Informacje, które posiadali, zazwyczaj były stronnicze co przyczyniało się do złego wizerunku Palestyny. Dzięki street artowi Banksy’ego na Izraelskim Murze Zachodnim, ludzie zaczęli odwiedzać Palestynę nie tylko ze względu na konflikt. Przez kolejne lata jego prace przyciągały coraz większą liczbę osób, co bardzo ucieszyło wielu Palestyńczyków.
W 2017 roku Banksy poszedł o krok dalej i otworzył “The Walled Off Hotel”, zbudowany tuż obok muru separacyjnego, który chlubi się posiadaniem “najgorszego widoku na świecie”. The Walled Off Hotel zdobył większą popularność niż przewidywano, przyciągając ponad 140 tys. osób do Palestyny. Osób, które nigdy by tam nie pojechały, gdyby nie Banksy i jego sztuka.
W 2022 roku zaangażowany politycznie artysta wybrał się do Ukrainy, gdzie trwa konflikt zbrojny z Rosją. Na jednym z budynków mieszkalnych zbombardowanych w wyniku rosyjskiej agresji zostawił po sobie ślad. Na swoim instagramie zamieścił zdjęcie pracy z podpisem “Borodyanka, Ukraine”.
Szablon został umieszczony na zgliszczach budynku mieszkalnego i przedstawia czarny zarys dziecka, które bawi się robiąc fikołki. Pozycja dziecka i rozpadający się mur tworzą wrażenie, że dziecko albo wspina się na ruiny, albo zjeżdża po nich. To zestawienie figury pełnej radości z tłem zniszczenia można interpretować jako komentarz na temat niewinności w obliczu katastrofy lub jako wyraz młodzieńczej odporności w chaosie.
Oprócz wystawy „Cut & Run” podsumowującej jego działalność artystyczną, Banksy nadal prężnie tworzy sztukę uliczną. Najnowsze dzieło wywołało dyskusje na temat roli technologii w dzisiejszym świecie. Odłączony robot działa samodzielnie, co dobitnie przypomina nam, że technologia ma potencjał do bycia zarówno potężną, jak i nieprzewidywalną. Wyjęty spod kontroli robot jest wciągany jak dzikie zwierzę przez dwóch ubranych mężczyzn i młodą dziewczynkę, albo aby przeciwdziałać przejęciu świata przez roboty, albo dlatego że zbyt mocno polegają na sztucznej inteligencji w kwestiach twórczych i muszą zmusić robota do pracy. Graffiti na ścianie towarzyszące robotowi głosi: “Inny świat jest możliwy”.
Niektórzy interpretują to jako komentarz na temat coraz większego rozpowszechniania się sztucznej inteligencji i automatyzacji. Choć niezaprzeczalne jest, że sztuczna inteligencja ma coraz większy wpływ na nasz świat i niesie ze sobą mnóstwo ułatwień, to rośnie obawa, że stopniowo przejmuje ona proces twórczego i artystycznego myślenia. Programy komputerowe i algorytmy generują różnego rodzaju prace artystyczne, co może prowadzić do zaniku oryginalności i utraty miejsc pracy w dziedzinach kreatywnych. Mural można znaleźć przy Marylebone Road w Londynie.
Określenie największego osiągnięcia Banksy’ego może być subiektywne, ponieważ w dużej mierze zależy od kryteriów, których używa się do oceny jego pracy i wpływu. Jednak podsumowując w jego karierze wyróżnia się kilka godnych uwagi osiągnięć:
Globalne uznanie i wpływ: Banksy zdobył globalne uznanie i wpłynął nie tylko na świat sztuki, ale także na kulturę popularną. Jego styl i tematyka zainspirowały wielu artystów i były prezentowane w różnych mediach.
Podniesienie wartości sztuki ulicznej: Jego jednym z największych osiągnięć jest przekształcenie sztuki ulicznej z postrzeganej głównie jako wandalizm, w szanowaną i legitymowaną formę wyrazu artystycznego. Odgrywał kluczową rolę w wprowadzeniu sztuki ulicznej do mainstreamu i torował drogę innym artystom ulicznym, by zdobyli uznanie i szacunek.
Akcja zniszczenia “Dziewczynki z balonem”: W październiku 2018 roku, tuż po licytacji w Sotheby’s za ponad 1 milion funtów, “Dziewczynka z balonem” Banksy’ego częściowo się zniszczyła. To wydarzenie było przełomem w historii sztuki, symbolizującym krytykę komercjalizacji sztuki i wywołującym ogólnoświatowe nagłówki. To doskonale ilustruje jego zdolność do łączenia sztuki z performance’em i komentarzem społecznym.
Dismaland: W 2015 roku Banksy otworzył “Dismaland”, tymczasowy projekt artystyczny i “park zdezorientowania” w Anglii. Ta dystopijna parodia Disneylandu nie była tylko wystawą sztuki, ale również fenomenem kulturowym, przyciągającym uwagę i odwiedzających z całego świata. Prezentowała prace różnych artystów i była satyryczną krytyką konsumpcjonizmu, nierówności i świata sztuki.
Polityczny i społeczny wpływ: Prace Banksy’ego często niosą silne przesłania polityczne lub społeczne, poruszając kwestie takie jak wojna, kapitalizm, hipokryzja i problemy środowiskowe. Jego zdolność do przekazywania potężnych wiadomości za pomocą sztuki i uczynienia ich dostępnymi i angażującymi dla szerokiej publiczności jest znaczącym osiągnięciem.
Finansowy sukces i zakłócenie rynku sztuki: Pomimo swojego antyestabliśmentowego stanowiska, prace Banksy’ego osiągają wysokie ceny na rynku sztuki. Jego zdolność do utrzymania komercyjnie udanej kariery, jednocześnie krytykując system, który go wspiera, jest unikalnym osiągnięciem.
Tak naprawdę największym osiągnięciem Banksy’ego nie jest pojedyncze dzieło czy wydarzenie, lecz ogólny wpływ na sztukę, kulturę i społeczeństwo. Jego zdolność do pozostawania anonimowym, jednocześnie osiągając globalną sławę, jego innowacyjne podejście do sztuki ulicznej i jego trafne społeczne i polityczne komentarze, przyczyniły się do jego statusu jednego z najbardziej wpływowych artystów naszych czasów.
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
