Grafika warsztatowa to dziedzina obejmująca różnorodne techniki druku, które opierają się na tradycyjnym rzemiośle artystycznym. Wykorzystuje rozmaite metody, takie jak druk wypukły, wklęsły czy płaski. Artyści tworzą matryce, które służą do wykonania serii odbitek. Każda technika charakteryzuje się unikatowym podejściem do materiału i procesu twórczego, co pozwala na uzyskanie nietuzinkowych efektów, odzwierciedlających się w precyzyjnych liniach oraz złożonych fakturach. Tradycyjne rzemiosło w grafice warsztatowej pozostaje kluczowym elementem, nadając dziełom głębię i wyjątkowy charakter.

HISTORIA GRAFIKI WARSZTATOWEJ

Początki grafiki warsztatowej sięgają już starożytności, jednak jej rozwój jako odrębnej dziedziny sztuki rozwinął się w średniowieczu. Pierwsze próby tworzenia grafiki były związane z technikami druku wypukłego, a najbardziej znane są starożytne odciski pieczęci oraz chińskie drzeworyty posiadające drewnianą matrycę. Wspomniana technika  rozpowszechniła się na większą skalę m.in. na jedwabiu i papierze.

Wynalezienie druku przez Gutenberga w XV wieku było nie tylko przełomowym odkryciem, ale równocześnie momentem rozkwitu dla tej dziedzinhy. W renesansie powstał miedzioryt, należacy do technik druku wklęsłego, który pozwala na tworzenie precyzyjnych obrazów. Ta technika polega na stworzeniu rysunku za pomocą rylca na metalowej płycie, a następnie wycinaniu konturów. W kolejnym etapie płytę pokrywa się specjalną farbą, która pozostanie jedynie w wyżłobionych rowkach. Gotowa rycina nadaje się do odbicia na przygotowanej wcześniej prasie. Albrecht Dürer był jednym z pierwszych mistrzów tej techniki. Warto również dodać, że dzięki temu artyście grafika warsztatowa uzyskała status sztuki autonomicznej.

W tym okresie zaczęto również eksperymentować z nowymi technikami, takimi jak akwaforta, która pozwalała na tworzenie delikatniejszych linii dzięki trawieniu matrycy kwasem. Akwaforta bazuje na rysunku, stworzonym na płycie metalowej pokrytej werniksem. Przygotowana praca trafia do kwasu, który następnie pochłania metal tam, gdzie werniks został zdrapany, tworząc wklęsły obraz.

W XVII i XVIII wieku grafika warsztatowa stała się niezwykle popularna, a techniki wklęsłodruku, takie jak akwatinta i mezzotinta, pozwalały na uzyskanie jeszcze bogatszych efektów. Był to czas, kiedy artyści zaczęli łączyć różne techniki, aby uzyskać bardziej złożone kompozycje. Akwatinta pochodzi od włoskiego słowa acqua tinta, co oznacza barwiona woda. Dzięki tej metodzie można uzyskać charakterystyczne płynne przejścia między tonami. W technice akwatinty wykorzystuje się metalową płytę miedzianą lub cynkową, którą najpierw pokrywa się drobnym proszkiem kalafonii lub asfaltu, a następnie podgrzewa. Proszek przylepia się do powierzchni płyty w drobnych, nieregularnych cząstkach, tworząc ziarnistą teksturę. Po tym etapie artysta zanurza płytę w kwasie, który trawi odsłonięte fragmenty metalu pomiędzy ziarenkami proszku. Jednym z najbardziej znanych artystów wykorzystujących tę technikę był hiszpański artysta, Francisco Goya.

Z kolei mezzotinta charakteryzuje się miękkimi przejściami tonalnymi, które przypominają światłocień występujący w obrazach olejnych. Ta wspomniana technika nie wymaga trawienia w kwasie. Mezzotinta to jedna z najbardziej złożonych i wymagających metod druku wklęsłego, ale także najbardziej satysfakcjonujących pod względem uzyskiwanych efektów. Podstawą mezzotinty jest przygotowanie metalowej płyty, która zostaje równomiernie pokryta siatką drobnych zagłębień za pomocą kołyski. To specjalne narzędzie ma ostrą, ząbkowaną krawędź, która wielokrotnie rysuje powierzchnię płyty, tworząc tysiące małych punktów.

Na początku XX wieku pojawił się linoryt, który rozwinął wiele możliwości dla tworzenia ilustracji. Artyści zaczęli eksperymentować z linoleum jako zamiennikiem dla trudniejszego w obróbce drewna, używanego w drzeworycie. Linoleum okazało się idealne do wycinania, ponieważ było miękkie, elastyczne i łatwiejsze w obróbce niż drewno, co umożliwiało artystom wykonywanie bardziej złożonych i dynamicznych kompozycji graficznych. Jednym z najbardziej znanych twórców, którzy zaczęli używać linorytu, był Pablo Picasso, który w latach 50. i 60. XX wieku wyniósł tę technikę na nowy poziom, tworząc wielokolorowe, skomplikowane odbitki.

Kolejną techniką był sitodruk, inaczej zwany serigrafią. Sitodruk rozwinął się w pełni dopiero w Stanach Zjednoczonych w latach 30. XX wieku, kiedy zaczęto stosować szablony z emulsji światłoczułej. Technika sitodruku zyskała ogromną popularność w latach 60. XX wieku dzięki artystom związanym z ruchem pop-art, zwłaszcza Andy’emu Warholowi, który używał sitodruku do tworzenia swoich słynnych, powielanych obrazów, takich jak portrety Marilyn Monroe czy puszki z zupą Campbell. Sitodruk stał się także podstawowym narzędziem w grafice użytkowej, w produkcji plakatów, koszulek i wielu innych przedmiotów codziennego użytku. Podstawą serigrafii jest rama, na którą naciągnięta jest drobna siatka z syntetycznych materiałów. Na siatce umieszcza się szablon przy użyciu światłoczułych emulsji, na którą nakłada farbę drukarską. Następnie przeciska się ją przez otwory za pomocą rakli, płaskiego narzędzia z elastycznym ostrzem. Farba przechodzi przez odsłonięte obszary siatki i przenosi się na powierzchnię, tworząc druk. Gdy farba zostanie odbita na materiał, odbitkę zostawia się do wyschnięcia. Każdy kolor w kompozycji wymaga osobnej siatki i oddzielnego procesu drukowania, co czyni sitodruk szczególnie popularnym w pracach wielokolorowych.

GRAFIKA WARSZTATOWA W SOA

Nasi artyści galeryjni również pracują w różnorodnych technikach grafiki warsztatowej.

Agata Gertchen najczęściej korzysta z linorytu, który oscyluje między abstrakcją a martwą naturą. Banalne obiekty nabierają nowego znaczenia, a analiza tych trywialnych elementów stanowi kluczowy motyw w jej dorobku artystycznym.

Z kolei Przemysław Tyszkiewicz pracuje w tradycyjnych technikach, takich jak miedzioryt, akwaforta i akwatinta. W ostatnich latach eksperymentuje z większymi formatami, tworząc na metalowych płytach – cordach oraz monumentalnych taflach szkła. Prace artysty są na pograniczu jawy i snu, tworzą tym samym oniryczny charakter dzieł.

Natomiast Wojciech Tylbor-Kubrakiewicz tworzy w linorycie oraz sitodruku. Artysta skupiając się na motywach podróży, pamięci i codziennych przestrzeni. W swoich pracach traktuje dalekie wędrówki na równi z codziennym życiem, a wiele z nich ma charakter osobistego pamiętnika.

PODSUMOWANIE

Grafika warsztatowa to bogata i różnorodna dziedzina sztuki, która od wieków ewoluuje i dostosowuje się do nowych technologii i artystycznych poszukiwań. Techniki takie jak miedzioryt, akwaforta, akwatinta, mezzotinta, linoryt i sitodruk, mimo że różnią się sposobem wykonania, mają wspólny cel, jakim jest stworzenie unikatowych dzieł, które oddają osobistą wizję artysty. Dzięki precyzyjnemu warsztatowi i bogactwu technik grafika warsztatowa nadal pozostaje istotnym i inspirującym elementem współczesnej sztuki.