Fenomen abstrakcji w malarstwie, rzeźbie i grafice, która na dobre zagościł w sztuce zachodniej w ostatnim stuleciu, nie ominął również Polski, natomiast na naszej rodzimej scenie artystycznej rozwój sztuki abstrakcyjnej postępował nieco inaczej. Jego rozwój w naszym kraju przebiegał równolegle z wielkimi zmianami społecznymi, politycznymi i kulturowymi XX wieku. Od pierwszych eksperymentów z abstrakcją w latach 20, poprzez okres powojenny i wpływ międzynarodowych prądów artystycznych, aż po współczesną scenę artystyczną – historia polskiej abstrakcji to opowieść o śmiałych poszukiwaniach i oryginalnych osiągnięciach artystycznych które są niejako syntezą oddolnych eksperymentów z formą jak i wpływów zachodniej teorii sztuki wynikającej z pragnienia wyjścia poza ramy figuracji.
Abstrakcja w Polsce pojawiła się dość wcześnie, bo już w latach 20tych, w kontekście międzynarodowych trendów, które rozwijały się w Europie, w tym w Niemczech, Francji i Rosji. Zanim malarstwo abstrakcyjne na dobre zadomowiło się w polskim krajobrazie artystycznym, artyści, tacy jak Władysław Strzemiński i Stanisław Ignacy Witkiewicz, zaczęli eksperymentować z geometrycznymi formami, redukcją przedmiotowości i czystą kolorystyką.
W latach 20. Strzemiński, jeden z najważniejszych twórców polskiego modernizmu, rozwijał ideę “unizmu”, który dążył do całkowitej harmonii w sztuce poprzez redukcję formy i koloru. Jego dzieła, takie jak „Kompozycja architektoniczna” (1929) czy „Pejzaż morski, 2 VII” (1934), były próbą wyrażenia uniwersalnych zasad malarstwa (efektem długoletnich studiów nad teorią koloru) poprzez prostotę form geometrycznych. Strzemiński miał ogromny wpływ na rozwój polskiej abstrakcji, nie tylko dzięki swoim dziełom, ale i jako nauczyciel w Łódzkiej Szkole Sztuk Pięknych. Jego idei towarzyszył rozwój nowoczesnej formy w architekturze i projektowaniu, co miało istotny wpływ na polski design. Dziś jego prace zobaczyć można na wystawie stałej Muzeum Sztuki w Łodzi MS1.
Równolegle do niego, Kazimierz Malewicz, urodzony w Ukrainie, ale związany z Polską, współtworzył teorię suprematyzmu, która stała się jednym z kluczowych nurtów abstrakcyjnych na świecie, który dążył do wyrażenia czystości formy poprzez geometryczne kształty, pozbawione odniesień do rzeczywistości, koncentrując się na wartościach estetycznych i duchowych. Chociaż Malewicz pracował głównie w Rosji, jego idee miały wpływ na polskich twórców, zwłaszcza na Strzemińskiego i Zbigniewa Makowskiego. Suprematyzm Malewicza, wyrażony najprecyzyjniej w słynnym „Czarnym kwadracie na białym tle” (1914-15), dążył do wyrażenia czystości formy, bez odniesień do rzeczywistości, co wywarło ogromny wpływ na polskich artystów, szczególnie w okresie międzywojennym jak i później, gdyż abstrakcja otwierała drzwi do kontestacji i jawiła się jako przeciwieństwo wszechobecnej propagandy.
Po II wojnie światowej polska scena artystyczna przeżywała okres intensywnych przemian. Z jednej strony, pod wpływem komunizmu, dominowały (bo musiały) w Polsce nurty realizmu socjalistycznego, z drugiej strony, artyści, tacy jak Andrzej Wróblewski czy Tadeusz Brzozowski, eksperymentowali z formą i kolorem, poszukując nowych sposobów wyrazu w obliczu politycznego i społecznego chaosu.
W latach 50. i 60. XX wieku na polskiej scenie artystycznej zapanowała ekspresja abstrakcyjna – idąc za trendami w sztuce zachodniej zdominowanej przez Jacksona Pollocka, Barnetta Newmanna czy Marka Rothko – a także geometryczne podejście do malarstwa. Często, przejście na czystą abstrakcję w przypadku polskich artystów było wyzwaniem – w krajowych realiach, niewielu decydowało się na tak szeroko zakrojone gesty jak Roman Opałka, znany z serii obrazów, które były zapisem czasu – polegały na nanoszeniu kolejnych liczb na płótnach w sposób systematyczny, co nadało jego twórczości filozoficzny wymiar. Jego prace były próbą uchwycenia nieuchwytnego upływu czasu, który miał zyskiwać na znaczeniu w kontekście odbioru sztuki w czasach kryzysu. W przypadku Opałki, nie ma mowy o sztuce figuratywnej, ale wręcz o abstrakcji która dotyka metafizyczności.
Kolejnym artystą którego poświęcenie abstrakcji było przejawem niesamowitej konsekwencji był Wojciech Fangor, który zyskał międzynarodowe uznanie dzięki swojej innowacyjnej twórczości. Jego najbardziej rozpoznawalne dzieła to obrazy, które eksperymentowały z iluzją ruchu i przestrzeni. Fangor, zafascynowany teorią percepcji (poniekąd inspirowany także zachodnim op-artem), stworzył unikalną serię obrazów, w których dynamiczne formy i intensywne kolory zdawały się „żyć” i zmieniać w zależności od kąta patrzenia. Jego prace, takie jak „SM 34”, stawiały na interakcję widza z dziełem, zmieniając percepcję obrazu w zależności od jego położenia. Fangor łączył abstrakcję z teorią optyczną, tworząc dzieła, które nie tylko wyzwalały emocje, ale także stawiały pytania o naturę widzenia i percepcji. Jego twórczość miała duży wpływ na rozwój sztuki abstrakcyjnej w Polsce i na świecie, łącząc nowoczesne podejście do przestrzeni z klasycznymi zasadami abstrakcji.
Współczesne malarstwo abstrakcyjne w Polsce wciąż pozostaje żywe i pełne inspiracji. Malarze tacy jak Wilhelm Sasnal, który często sięga po abstrakcyjne formy, badając granice przedstawienia i emocji, czy Jerzy Kosa, którego obrazy balansują pomiędzy figuracją a abstrakcją, pokazują, że sztuka współczesna w Polsce jest pełna różnorodnych wpływów i kierunków. Polska abstrakcja wciąż wyróżnia się na tle dzieł sztuki zachodniej swoją subtelnością, wciąż pozostając wierna ideałom teoretycznym i flirtem z dekonstrukcją.
Również młodsze pokolenie artystów, nie boi się sięgać do bogatego już języka i doświadczeń abstrakcji, która w sztuce polskiej nie jest już tylko wyrazem poszukiwań formalnych, ale także narzędziem do wyrażania emocji, koncepcji filozoficznych czy społecznych komentarzy. Sztuka ta, choć wciąż związana z tradycjami awangardowymi i może mało rozumiana tudzież zbyt często, staje się coraz bardziej zróżnicowana i otwarta na nowe technologie oraz interaktywność, zachowując jednak silny związek z estetyką i ideami abstrakcji.
Historia malarstwa abstrakcyjnego w Polsce to historia szeroko zakrojonych artystycznych poszukiwań, które miały wpływ nie tylko na rozwój rodzimej sceneny w odważniejszym kierunku nie-figuracyjnym, ale również na międzynarodowe nurty artystyczne. Dzieła takich twórców jak Strzemiński, Malewicz, Opałka czy Fangor stanowiły fundamenty, na których współczesne pokolenia artystów budują dziś swoją tożsamość, bez obawy o oskarżenia o wyniosłość czy niedostępność języka abstrakcji, z którym dziś jesteśmy już bardziej zaznajomieni jako koneserzy i kolekcjonerzy.
Mimo upływu czasu, abstrakcja nie straciła na aktualności i wciąż kształtuje światową, jak i polską sztukę, pozostając ważnym elementem rynku sztuki, który nieustannie ewoluuje. Z biegiem lat malarstwo abstrakcyjne nie tylko w Polsce, ale także na całym świecie, stało się symbolem wolności twórczej, innowacji i możliwości wyrażenia najgłębszych ludzkich emocji w formach czystych i nieoczywistych.
Źródła: Roman Opałka – Życie i twórczość | Artysta | Culture.pl
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
