Sztuka od zawsze pełni rolę czegoś więcej niż tylko bodźca dla zmysłów – jest narzędziem komunikacji, które pozwala wyrażać to, czego nie oddadzą słowa. Symbolika w sztuce odgrywa szczególną rolę w nadawaniu głębszego sensu codziennym obiektom, które zyskują uniwersalne znaczenie w różnych kulturach i epokach. Symbol nie jest jedynie elementem kompozycji – może być kluczem do głębszego zrozumienia dzieła. Kluczowe znaczenie ma tu zarówno symbolika, jak i ekspresja – dwie komplementarne siły, które nadają dziełom głębię i indywidualność.
Symbol w dziele sztuki to przedmiot, działanie, wzór lub nawet abstrakcyjny element, taki jak kolor czy linia, który reprezentuje coś więcej – ideę, cechę lub emocję. Przykładowo, krzyż jest symbolem chrześcijaństwa i cierpienia, a rzeka symbolizuje przemijanie i wieczny ruch. Kluczowe pytanie brzmi: dlaczego jeden element (A) staje się symbolem czegoś innego (B)?
Odpowiedź zależy od rodzaju symbolu – może być on konwencjonalny lub naturalny. Symbole konwencjonalne, takie jak krzyż, wymagają społecznej akceptacji, która przypisuje im określone znaczenie. Z kolei symbole naturalne, takie jak słońce symbolizujące życie i siłę, wynikają z oczywistego związku między symbolem a jego znaczeniem, niezależnego od kulturowych uzgodnień. Warto również zauważyć, że interpretacja symboli może ewoluować, dostosowując się do nowych perspektyw i czasów.
Symbolika w sztuce pozwala przekazywać złożone idee i emocje za pomocą codziennych przedmiotów. Poniżej znajduje się kilka kluczowych przykładów:
Oczy w sztuce od starożytności symbolizowały ochronę i wgląd w rzeczywistość. Jednym z najważniejszych przykładów jest Oko Horusa, które było symbolem ochrony w starożytnym Egipcie. Amulety z tym motywem pełniły rolę talizmanów, mających przynosić uzdrowienie i regenerację.
Lustra w sztuce często pełnią funkcję introspektywną, ukazując zarówno prawdę o artystach, jak i o otaczającym ich świecie. Diego Velázquez w Las Meninas wykorzystał lustro do stworzenia gry między rzeczywistością a iluzją. Na obrazie odbijają się sylwetki króla i królowej, co pozwala widzowi zastanowić się nad perspektywą i rolą obserwatora.
Świece często symbolizują ulotność życia, co szczególnie widoczne jest w holenderskich martwych naturach XVII wieku. Pieter Claesz w swoim obrazie Vanitas – Martwa natura z palącą się świecą przedstawia płomień jako przypomnienie o przemijaniu i kruchości ludzkiej egzystencji.
Gustav Klimt w swojej mozaice Drzewo Życia przedstawia drzewo jako symbol wiecznego cyklu życia i harmonii między światem ziemskim a duchowym. Dzieło jest pełne detali, które podkreślają jego rolę jako centrum natury i życia.
Księżyc natomiast symbolizuje kobiecą tajemnicę i cykliczność. Albert Aublet w obrazie Selene ukazuje postać bogini księżyca, przedstawiając ją jako wcielenie delikatnej siły i kobiecości.
Ręce w sztuce mogą symbolizować zarówno siłę twórczą, jak i więzi międzyludzkie. Michał Anioł w fresku Stworzenie Adama ukazuje moment, w którym ręka Boga zbliża się do ręki Adama, symbolizując akt stworzenia i przekazanie życia.
Ptaki w sztuce są często symbolem marzeń i transcendencji. Constantin Brâncuși w swojej rzeźbie Ptaki w przestrzeni przedstawia ich lot jako metaforę duchowego uniesienia i swobody.
Od XIX wieku idea sztuki jako imitacji świata zewnętrznego ustąpiła miejsca teorii, że sztuka jest przede wszystkim wyrazem wewnętrznego życia artysty. Zgodnie z tą koncepcją, dzieło sztuki jest zewnętrzną manifestacją wewnętrznego stanu twórcy, a proces tworzenia staje się formą introspekcji.
Ekspresja w sztuce jest jednak pojęciem wieloznacznym. Może odnosić się zarówno do procesu tworzenia dzieła – czyli wyrażania przez artystę swoich uczuć, jak i do samego dzieła jako produktu – tego, co widz postrzega jako “ekspresyjne”. Przykład muzyki dobrze ilustruje tę dwoistość: możemy mówić o tym, że kompozytor wyraził uczucia w utworze, ale także o tym, że utwór wywołuje określone emocje u słuchacza.
Sztuka to nie tylko przedstawienie świata zewnętrznego – to medium, które łączy symbolikę i ekspresję, by ukazać zarówno uniwersalne prawdy, jak i indywidualne emocje. Umiejętność rozpoznawania symboli i odczytywania ekspresji pozwala widzowi w pełni zrozumieć przesłanie dzieła i zaangażować się w dialog z artystą. W końcu każde dzieło sztuki to nie tylko wizualny komunikat, ale także refleksja nad ludzkim doświadczeniem, przekazana przez pryzmat twórcy.
Źródła: 21 Art Symbols: Keys to Understanding the Visual Arts
Philosophy of art – Symbols, Aesthetics, Interpretation | Britannica
Zdjęcie: Rembrandts at Dulwich Picture Gallery | Gavriil Papadiotis / Dulwich Picture Gallery
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
