Minimalizm to jeden z najważniejszych i najbardziej wpływowych ruchów w sztuce współczesnej, powstały w Stanach Zjednoczonych w latach 60tych XX wieku. Charakteryzuje się on prostymi, geometrycznymi formami, które opierają się głównie na kwadracie i prostokącie. Minimalizm jest radykalnym podejściem do sztuki abstrakcyjnej – jej amalgamacją w 3D – który kładzie nacisk na czystość formy i materiału, a nie na reprezentowanie zewnętrznej rzeczywistości. Minimalizm idzie więc wbrew logice sztuki figuratywnej, zrywając z konwencją sztuki jako lustra odzwierciedlającego świat zewnętrzny. Dzieła minimalistyczne zmuszają nas często do spojrzenia na sztukę samą w sobie (na sam obiekt i jego właściwości), a nie na to, co ona ma przedstawiać.
Minimalizm to odpowiedź na wcześniejsze nurty w sztuce, takie jak Amerykański ekspresjonizm abstrakcyjny Jacksona Pollocka, który koncentrował się na emocjach artysty wyrażanych przez dynamiczne pociągnięcia pędzla i gesty. Minimalizm odrzuca tę ideę, proponując sztukę, która nie ma na celu przedstawienia żadnej historii, emocji czy postaci. “To, co widzisz, to to co widzisz” – słowa Franka Stelli, jednego z czołowych przedstawicieli tego ruchu, doskonale oddają filozofię Minimalizmu. Artysta nie chce, aby jego dzieło odwoływało się do czegoś zewnętrznego, ale raczej, aby widz reagował jedynie na to, co ma przed oczami – na samą formę, materiał i przestrzeń. Tym samym artysta oddaje pole do interpretacji całkowicie na stronę widza, do tego stopnia, że dzieła tego nurtu wyłamują się z konwencji, balansując na granicy „zrozumienia” minimalistycznego przekazu, który opiera się na fizyczności i formie.
Minimalizm pojawił się w końcu lat 50tych, a jego rozkwit nastąpił w kolejnej dekadzie. Artyści tacy jak Frank Stella, Carl Andre, Dan Flavin, Donald Judd, Sol LeWitt czy Agnes Martin stali się pionierami tego ruchu, który odrzucał skomplikowane formy sztuki poprzednich lat na rzecz prostych, geometrycznych kształtów. W latach 70tych, a artyści tego nurtu zaczęli kwestionować tradycyjne struktury tworzenia i odbioru sztuki. Celem było uwolnienie dzieła sztuki od kontekstu, który mógłby je ograniczać. Minimalizm stawiał pytanie, dlaczego obiekt artystyczny musi być związany z jakąś zewnętrzną rzeczywistością lub interpretacją – w jego przypadku chodziło o samą obecność formy. Zainteresowanie to miało także podłoże (jak i odzwierciedlenie) w amerykańskiej historii i teorii sztuki – punktem wyjścia był formalizm Clementa Greenberga według którego wartość sztuki leży w jej formie i technice, a nie w przedstawianiu treści czy emocji, podkreślając, że każda forma sztuki powinna skupiać się na swoim medium i unikać zewnętrznych odniesień.
Choć minimalizm był radykalnym ruchem, to nie powstał w próżni – czerpał wiele inspiracji z wcześniejszych nurtów w sztuce. Jednym z najważniejszych wpływów była rosyjska awangarda z początków XX wieku, zwłaszcza ruchy konstruktywistyczne i suprematystyczne, które dążyły do uproszczenia formy i odejścia od przedstawiania rzeczywistości w tradycyjny sposób. W 1962 roku Camilla Gray opublikowała książkę The Great Experiment in Art: 1863-1922, która miała ogromny wpływ na zrozumienie twórczości rosyjskich artystów awangardowych, takich jak Kazimir Malewicz czy Władimir Tatlin.
Rozwój minimalizmu jest ściśle związany z rozwojem sztuki konceptualnej, która, choć pojawiła się na scenie artystycznej sporo wcześniej, również zdobywała popularność w latach 60. i 70. Oba te ruchy stawiały wyzwanie tradycyjnym formom sztuki, kwestionując hierarchię i sposób produkcji obiektów artystycznych – Minimalizm i sztuka konceptualna podkreślały, że sam proces tworzenia i myślenie o dziele są ważniejsze niż jego fizyczna forma czy materialna wartość. Artyści tacy jak Sol LeWitt, Dan Flavin, czy Donald Judd próbowali znieść granice między sztuką a życiem codziennym, zwracając uwagę na to, że wartość sztuki nie tkwi w jej unikalności, ale w jej koncepcji. Często korzystali z materiałów industrialnych, takich jak stal, aluminium czy jarzeniówki, opierając się w swoich dziełach na grze faktur, światła i formy z przestrzenią.
Nieprzypadkowo, w 1976 roku artysta i krytyk Brian O’Doherty opublikował przełomowy esej Inside the White Cube w Artforum, który wywołał głęboką dyskusję na temat natury galerii sztuki i ich wpływu na prezentację oraz odbiór sztuki. O’Doherty w swoim tekście analizował sposób, w jaki przestrzeń galerii, często określana mianem „Białego Sześcianu”, stała się dominującym środowiskiem do wystawiania sztuki współczesnej, a tym samym idealnym tłem dla dzieł z nurtu Minimalizmu. Neutralna przestrzeń z białymi ścianami, pozbawiona kontekstu i rozpraszających elementów, pozwala na postrzeganie dzieła sztuki jako autonomicznego obiektu, odizolowanego od świata zewnętrznego. Ten format stał się standardem wystawienniczym i ukształtował sposób, w jaki sztuka jest postrzegana oraz jak jest prezentowana w nowoczesnym świecie.
Minimalizm to sztuka, która oferuje “czystą” estetykę – piękno opiera się na prostocie, harmonii i uporządkowanej formie. Artyści minimalistyczni starali się osiągnąć absolutną prostotę w swojej pracy, nie dodając zbędnych ozdobników. Często ich dzieła składały się z powtarzających się form, takich jak prostokąty, kwadraty czy linie, które stawiały widza w obliczu samego siebie, zmuszając do skupienia się na tym, co znajduje się bezpośrednio przed nimi, a nie na próbie “rozpoznania” obrazu czy emocji.
Minimalistyczna sztuka jest często postrzegana jako reprezentacja takich cech jak prawda (bo nie udaje niczego, czym nie jest), porządek, prostota i harmonia. Takie podejście do sztuki miało na celu wyeliminowanie wszelkiej nadmiernej ekspresji i dążenie do absolutnej “czystości” formy, tym samym będąc dążeniem do pewnego ideału, w którym możemy upatrywać tęsknoty za estetyką streamline’u lat 30tych i 40tych, jak i wpływu sztuki użytkowej i szybkiego rozwoju designu jako dziedziny równej sztukom wizualnym.
Minimalizm w sztuce stał się odpowiedzią na złożoność i chaos współczesnego świata. W świecie pełnym bodźców, nadmiaru informacji i intensywnych doświadczeń, sztuka minimalistyczna stawia na wyciszenie, prostotę i czystość formy. To sztuka, która zmusza nas do zastanowienia się nad samym doświadczeniem obcowania z dziełem, nad tym, co widzimy, a nie nad tym, co dany obraz czy rzeźba ma nam opowiedzieć.
Minimalizm pozostaje jednym z najbardziej wpływowych ruchów w sztuce współczesnej, który wciąż inspiruje artystów na całym świecie. Jego uniwersalność i ponadczasowa estetyka sprawiają, że jest to kierunek, który nadal fascynuje i angażuje widzów w różnorodne sposoby, choć nie należy do najłatwiej przyswajalnych.
Źródła: 1960: Minimalism or the Renewal of Modern Art – Artsper Magazine
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
