Nowojorski oddział jednego z największych domów aukcyjnych na świecie, Christie’s, wywołał ogromne kontrowersje, ogłaszając swoją pierwszą aukcję poświęconą wyłącznie sztuce stworzonej z pomocą sztucznej inteligencji (AI), zatytułowaną Augmented Intelligence. Wydarzenie, które odbędzie się w dniach 20 lutego – 5 marca 2025 roku, już spotkało się z ostrą krytyką, a prawie 5 000 osób ze świata sztuki podpisało list otwarty, domagając się anulowania aukcji. Głównym przedmiotem kontrowersji jest rosnące zaniepokojenie, że modele AI wykorzystywane do generowania dzieł sztuki bazują na pracy artystów, wykorzystując chronione prawem autorskim materiały bez ich zgody i wynagrodzenia.
Problem ten jest szczególnie palący, ponieważ nowe technologie, w tym generatywna AI, rewolucjonizują sektor kultury, który nie jest jeszcze w pełni gotowy — ani wystarczająco uświadomiony prawnie — na tak szerokie wykorzystanie tych narzędzi. Należy zwrócić uwagę, że wiąże się to z poważnymi wyzwaniami w zakresie własności intelektualnej (IP), obejmującymi prawa autorskie, prawa do znaków towarowych i patenty.
Jak wskazuje Harvard Business Review, kluczowe pytania prawne dotyczące dzieł generowanych przez AI obejmują m.in.:
Warto również podkreślić, że aukcja Christie’s jest pierwszym tego typu wydarzeniem w historii, prezentującym wyłącznie prace stworzone przy użyciu generatywnej sztucznej inteligencji. Stanowi to także próbę weryfikacji potencjału sprzedaży takich dzieł na rynku sztuki, który nieuchronnie dąży do znormalizowania obecności AI także obok dzieł tworzonych przez artystów sprzeciwiających się wykorzystaniu ich pracy do trenowania algorytmów.
List otwarty, który zaczął krążyć 8 lutego, dzień po ogłoszeniu aukcji, argumentuje, że programy AI, które stoją za tymi generatywnymi dziełami, były trenowane na ogromnych zbiorach chronionych materiałów, często bez zgody oryginalnych twórców. Autorzy listu twierdzą, że to niszczy zarobki artystów i nagradza firmy, które czerpią zyski z tego, co postrzegają jako masową kradzież. Aukcja obejmuje prace takich artystów jak Refik Anadol, Harold Cohen, Holly Herndon czy Claire Silver, a Christie’s oczekuje, że sprzedaż przyniesie ponad 600 000 dolarów. Kolekcja zawiera ponad 20 lotów, w tym dzieła cyfrowe takie jak NFT, a także tradycyjne formy sztuki, jak rzeźby, obrazy i grafiki.
Anonimowi autorzy listu otwartego odnoszą się także do spoczywającej na Christie’s odpowiedzialności:
“Wiele z dzieł sztuki, które planujecie wystawić na aukcję, zostało stworzonych za pomocą modeli AI, które są znane z tego, że zostały wytrenowane na chronionych prawem autorskim pracach bez licencji. Te modele oraz firmy stojące za nimi wykorzystują artystów ludzkich, korzystając z ich pracy bez zgody i wynagrodzenia, aby tworzyć komercyjne produkty AI, które konkurują z nimi.
Wasze wsparcie dla tych modeli oraz osób, które z nich korzystają, nagradza i dodatkowo motywuje firmy zajmujące się AI do masowego kradzieży pracy ludzkich artystów.
Prosimy, abyście, jeśli macie jakiekolwiek szacunek dla ludzkich artystów, anulowali tę aukcję.”
Krytycy aukcji są szczególnie zaniepokojeni modelami AI używanymi w narzędziach sztuki generatywnej, takich jak Midjourney, Stable Diffusion czy Dall-E. Programy te są trenowane na ogromnych zbiorach danych, które często zawierają obrazy z internetu, w tym materiały chronione prawem autorskim, które niektórzy artyści twierdzą, że zostały wykorzystane bez ich zgody czy wynagrodzenia. List otwarty potępia tę praktykę, stwierdzając, że firmy zajmujące się AI czerpią zyski z pracy ludzkich artystów, którzy nie otrzymują żadnej rekompensaty za swoje wkłady.
Bliźniacze obawy pojawiły się ostatnio w dyskusji dotyczącej przemysłu filmowego: w tegorocznych Oscarach dwie nominowane produkcje, „The Brutalist” i „Emilia Pérez”, wykorzystały sztuczną inteligencję, co wywołało kontrowersje. W „The Brutalist” AI użyto do korekty dialogów i projektów architektonicznych, przy czym aktorzy wyrazili zgodę na modyfikację swoich głosów. W „Emilia Pérez” AI pomogło rozszerzyć zakres wokalny aktorki Karli Sofíi Gascón, również za zgodą twórców. Choć użycie AI budzi kontrowersje, procesy te były etyczne, a dane do modelu AI pochodziły z legalnych źródeł. Obawy dotyczą głównie cięcia kosztów w produkcji, co może prowadzić do wykorzystywania AI do generowania zysku kosztem twórczości. Istnieje obawa, że takie działania mogą zredukować sztukę do narzędzia do wytwarzania kapitału, zamiast wspierać kreatywność.
W odpowiedzi Christie’s broni aukcji, twierdząc, że artyści biorący udział w sprzedaży mają ugruntowane praktyki artystyczne, a niektóre ich prace znajdują się w wiodących kolekcjach muzealnych. Rzecznik domu aukcyjnego podkreślił również, że AI jest wykorzystywane do wzbogacenia istniejących prac artystów, a nie do zastąpienia czy przywłaszczenia pracy innych twórców. “AI nie jest zastępstwem dla ludzkiej kreatywności, a jej zastosowanie w tej aukcji to współpraca pomiędzy artystą a technologią, która wzbogaca proces twórczy” – powiedziała Nicole Sales Giles, wiceprezes Christie’s odpowiedzialna za sprzedaż sztuki cyfrowej, do której adresowany jest list otwarty.
Sztuka tworzona przez AI jest fascynująca, ponieważ widzisz, jak artyści dostosowują technologię do swoich potrzeb. Nakładają ograniczenia, tworzą parametry, a potem pozwalają AI działać swobodnie w tych granicach.
— Sebastian Sanchez, Menedżer Sztuki Cyfrowej w Christie’s
Jednakże kontrowersje dotyczą szerszych zagadnień związanych z prawem autorskim i sztuką generowaną przez AI. Chociaż niektórzy bronią sztuki AI jako narzędzia kreatywnego, które naśladuje ludzką inspirację, krytycy twierdzą, że brakuje jej etycznych podstaw tradycyjnych praktyk artystycznych. Wykorzystanie AI w tworzeniu sztuki rodzi również pytania o własność, ponieważ sądy i eksperci prawni borykają się z nadążeniem za szybko rozwijającą się technologią. Debata ta odbija się echem w niedawnych sprawach sądowych, w których wniesiono pozwy przeciwko firmom takim jak OpenAI (twórca Dall-E) oraz Stability AI (twórca Stable Diffusion) z powodu wykorzystania materiałów chronionych prawem autorskim do trenowania swoich modeli AI. Niektórzy artyści twierdzą, że firmy te powinny zapłacić za wykorzystywane dzieła, podczas gdy firmy technologiczne bronią się, powołując się na “fair use” (sprawiedliwe wykorzystanie), czyli doktrynę prawną pozwalającą na ograniczone użycie materiałów chronionych prawem autorskim bez zgody właściciela w pewnych przypadkach.
Aktualnie toczą się dwa głośnie procesy dotyczące użycia AI (wg. Harvard Business Review):
Z kolei artyści tacy jak Refik Anadol, Harold Cohen czy Holly Herndon, którzy biorą udział w aukcji, odpierają zarzuty, twierdząc, że wykorzystanie sztucznej inteligencji ma na celu jedynie wzbogacenie ich istniejącej twórczości, a nie zastąpienie ludzkiej kreatywności. W odpowiedzi Christie’s stwierdziło, że artyści biorący udział w aukcji mają silne, istniejące praktyki artystyczne, a wykorzystanie AI ma na celu wzbogacenie ich twórczości. “AI nie jest zastępstwem dla ludzkiej kreatywności, a jej zastosowanie w tej aukcji to współpraca pomiędzy artystą a technologią, która wzbogaca proces twórczy” – powiedziała Nicole Sales Giles, wiceprezes Christie’s odpowiedzialna za sprzedaż sztuki cyfrowej.
Warto dodać, że Christie’s pozwoli na płatności w kryptowalutach za większość dzieł w aukcji, a sama sprzedaż ma przynieść aż do 1 miliona dolarów (według najnowszych prognoz – warto jednak pamiętać, że kontrowersja wokół aukcji to broń obosieczna, która może także istotnie wpłynąć na podniesienie cen). Aukcja ta wywołała także reakcje wśród artystów cyfrowych, takich jak Beeple, który na swoim koncie w mediach społecznościowych opublikował obrazek przedstawiający robota niszczącego plakat aukcji. Na swoim koncie X napisał: „Wojna sztuki.” Digitalny artysta Jack Butcher również zareagował na list otwarty, tworząc cyfrowe dzieło sztuki pt. Undersigned Artists, które stanowi komentarz do całej sytuacji.
Wyniki tej aukcji, o ile nie zostanie ona odwołana z powodu rosnącej w popularność petycji, zostaną ogłoszone 5 marca około godziny 16:00 czasu polskiego.
Źródła: Augmented Intelligence
Generative AI Has an Intellectual Property Problem
2 best picture nominees used AI. How should we feel? – Washington Square News
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
Bądź na bieżąco z nowościami o wydarzeniach w galerii Station of Art
