Współczesny ruch artystyczny charakteryzuje się stałą metamorfozą oraz odrzuceniem konwencjonalnych form i technik artystycznych. Rozpoczynając od prowokujących instalacji, które zmuszają nas do przemyśleń nad realnością, poprzez żywe dzieła sztuki ulicznej, które odmieniają nasze miejskie otoczenie, współczesna sztuka staje się wizualną interakcją, wyzwalającą nowe spojrzenie na świat.

Znana jest przede wszystkim z eksperymentowania i innowacyjności, a artyści często poruszają problemy społeczne, polityczne, kulturowe czy środowiskowe w swoich pracach. Ruch ten zyskał na sile w połowie XX wieku, przynosząc ze sobą różnorodne kierunki artystyczne. W latach 60. XX wieku Pop Art zyskał na popularności, kwestionując kulturę konsumpcyjną i masowe media. Dekada lat 70. była czasem rozkwitu Minimalizmu, a w latach 80. ruch Neo-Ekspresjonizmu zdobył liczne grono zwolenników. Od lat 90., sztuka współczesna nieustannie się rozwija, a artyści z różnych zakątków świata przyczyniają się do jej bogactwa, odzwierciedlając i czerpiąc inspiracje z nastrojów i ducha różnych epok.

Przyjrzyjmy się bliżej sześciu kluczowym kierunkom współczesnej sztuki, które obecnie mają największy wpływ na jej kształt i rozwój.

1. Sztuka Konceptualna.

Sztuka konceptualna zyskała na mocy w latach 60. i 70. XX wieku, kładąc nacisk na koncept czy ideę stojącą za dziełem artystycznym, która jest ważniejsza niż estetyka czy fizyczny obiekt artystyczny. Artyści konceptualni są również znani ze swojego poczucia humoru, figlarnie wykorzystując ironię i satyrę do krytyki świata sztuki i społeczeństwa. Ruch ten kwestionuje tradycyjne pojęcia dotyczące tego, jak powinniśmy definiować i celebrować sztukę.

“The Ninth Hour (La Nona Ora)” (1999) Maurizio Cattelan i widok wystawy “Libre !” w 2014 at Musée des Beaux-Arts, Rennes (France) | Źródło: perrotin.com

Niektóre z najlepszych przykładów sztuki konceptualnej zostały nam przedstawione przez Marcela Duchampa, Piero Manzoniego i Maurizio Cattelana. Francuski artysta Duchamp jest twórcą ikonicznego „Fontanny” (1917), którą zgłosił do pierwszej wystawy Towarzystwa Niezależnych Artystów w kwietniu 1917 roku, jest to rzeźba, która była dosłownie starym, a najprawdopodobniej używanym, porcelanowym pisuarem, który odwrócił do góry nogami. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych dzieł włoskiego artysty Cattelana jest „Dziewiąta Godzina” (1999), naturalnej wielkości efidża Papieża Jana Pawła II przygniecionego przez meteor. Manzoni, kolejny włoski artysta, jest znany przede wszystkim z serii „Merda d’Artista” (1961), w której wypełnił 90 puszek własnym ekskrementem, etykietując je tytułem, który tłumaczy się jako „artist’s shit”.

Sztuka konceptualna w Polsce jest wyjątkowym i dynamicznym nurtem, który zdobył znaczenie w latach 70. i 80. XX wieku. Wpływ na jej rozwój miały przemiany społeczno-polityczne oraz poszukiwanie nowych form wyrazu artystycznego. Polski artyści konceptualni często wykorzystują swoje dzieła jako medium krytycznej refleksji nad rzeczywistością, historią oraz kondycją ludzką.

Jednym z kluczowych przedstawicieli sztuki konceptualnej w Polsce jest Roman Opałka. Znany z „Opałkowskich Detali” – cyklu malarskiego, w ramach którego każde kolejne płótno było wypełniane coraz to wyższymi cyframi, co miało odzwierciedlać upływ czasu i przemijanie.

Artystka Ewa Partum również miała znaczący wpływ na sztukę konceptualną w Polsce, będąc pionierką sztuki feministycznej. Jej prace często dotyczyły zagadnień tożsamości kobiecej, a także relacji między ciałem a językiem. Partum używała różnorodnych form, takich jak performance, filmy, a także wizualne manipulacje językiem i tekstem.

Sztuka konceptualna w Polsce jest bogata i różnorodna, odzwierciedlając głębokie i różnorodne eksploracje artystyczne, które skupiają się na ideach i teoriach, a nie tylko na wizualnym aspekcie dzieła sztuki. Polski artyści konceptualni nadal przyczyniają się do globalnej dyskusji na temat roli i znaczenia sztuki w społeczeństwie, tworząc prace, które prowokują do myślenia i refleksji.

2. Minimalizm.

Minimaliści wierzą, że sztuka nie zawsze potrzebuje wyraźnej narracji czy symbolicznego znaczenia. Ich celem jest przedstawienie doświadczenia wizualnego, które zachęca widzów do zaangażowania się w dzieło na poziomie sensorycznym i odrzucenia subiektywnej interpretacji. Najbardziej rozpoznawalne prace minimalizmu często składają się z kształtów geometrycznych, takich jak kwadraty, prostokąty i okręgi, a użyte kolory często ograniczają się do kilku neutralnych lub monochromatycznych tonów.

Minimalizm w polskiej sztuce prezentuje fascynującą paletę prostoty, formy i głębokiego wyrazu. Polskich malarzy minimalistów, karmionych bogatym historycznym i kulturowym tłem, wyhodował unikalny styl, który harmonizuje globalne etosy minimalizmu z lokalnymi wrażliwościami. Ethos minimalizmu – kładący nacisk na prostotę, formy geometryczne i stonowaną paletę kolorów – znajduje wyjątkowe wyrażenie na płótnach polskich artystów, którzy eksplorują głębie „mniej znaczy więcej”.

Jednym z renomowanych polskich malarzy minimalistów jest Edward Krasiński. Jego prace to zbieg przestrzeni i formy, często używając niebieskich linii, aby stworzyć dialog pomiędzy dziełem a przestrzenią, w której się znajduje. Prace Krasińskiego często niosą subtelny, ale głęboki komentarz, angażując obserwatorów w cichą rozmowę z prostotą i geometryczną czystością jego kreacji.

Inną wpływową postacią w polskim minimalizmie artystycznym jest Leon Tarasewicz. Jego prace głównie krążą wokół eksploracji koloru i relacji przestrzennych, stosując proste konfiguracje geometryczne i stonowaną paletę, aby tworzyć dzieła, które rezonują spokojem i porządkiem. Staranna organizacja i subtelna gra kolorami w jego obrazach wywołują poczucie spokoju, stanowiąc azyl przed chaosem zewnętrznego świata.

Stanisław Dróżdż to kolejne imię, które mocno rezonuje w królestwie polskiego minimalizmu. Chociaż jest głównie znany jako poeta konkretny, jego dzieła wizualne również wykazują estetykę minimalistyczną. Jego „Przestrzenie między” są nie tylko tekstowe, ale również wizualne, gdzie litery i słowa przekształcają się w obiekty sztuki wizualnej, odzwierciedlając minimalistyczną istotę w ich formach przestrzennych i konceptualnym wykonaniu.

Przyjmując minimalizm, polscy malarze wyruszyli w artystyczne podróże pełne kontemplacji i redukcji, szukając piękna w czystości i formie. Ich płótna są arenami, gdzie kształty, linie i kolory łączą się, aby opowiadać historie pozbawione nadmiaru, zakorzenione w podstawowych zasadach minimalistycznego wyrazu artystycznego. Poprzez swoje prace, unikalnie przyczyniają się do globalnego dialogu na temat sztuki minimalistycznej, wzbogacając ją o polski akcent, zaznaczony historycznym rezonansem i kulturową głębią.

3. Sztuka Ziemi (Land Art/Earth Art).

Sztuka ziemi, znana również jako earth art, to ruch artystyczny charakteryzujący się instalacjami o dużych rozmiarach, specyficznie związanymi z danym miejscem, które wykorzystują naturalne materiały, takie jak ziemia, kamienie czy roślinność. Artystom tego nurtu zależało na stworzeniu dzieł, które byłyby ściśle związane z otoczeniem i które ostatecznie zmieniałyby się w czasie pod wpływem naturalnych procesów, takich jak wietrzenie czy erozja.

Walter De Maria, The Lightning Field, 1977. Instalacja długoterminowa, zachodni Nowy Meksyk. © The Estate of Walter De Maria. Zdjęcie: John Cliett; dzięki uprzejmości: Fundacja Dia Art, Nowy Jork | Źródło: frieze.com

Artysty sztuki ziemi często używają środowiska jako tematu i materiału swoich dzieł, tworząc prace, które podkreślają piękno i kruchość naturalnego świata, szczególnie pod wpływem ludzkiej interwencji. Niektórzy artysty tego nurtu używają ziemi do krytyki i komentowania spraw związanych ze środowiskiem, takich jak zanieczyszczenie, urbanizacja czy zmiany klimatyczne.

Do najbardziej znanych artystów sztuki ziemi należą Robert Smithson, Walter De Maria i Gordon Matta-Clark. Jednym z najbardziej znaczących dzieł amerykańskiego artysty Smithsona jest jego Spiral Jetty (1970), duża rzeźba ziemna, która składała się z 1500-stóp spirali z kamieni i ziemi, zbudowanej na północno-wschodnim brzegu Wielkiego Jeziora Słonego w Utah.

Amerykanin De Maria jest prawdopodobnie najbardziej znany z jego The Lightning Field (1977), ogromnej instalacji składającej się z 400 stalowych słupów ustawionych w siatce na odległej pustyni w Nowym Meksyku. Matta-Clark jest kolejnym amerykańskim artystą tej dziedziny, a jego najbardziej znanymi dziełami pochodzą z serii „Building Cuts” (1972-78), w której fizycznie wycinał sekcje opuszczonych lub skazanych na rozbiórkę budynków, eksponując podstawowe struktury i materiały oraz dodając nowe perspektywy i paralele w architekturze.

4. Sztuka Wideo.

Sztuka wideo to medium artystyczne, które wykorzystuje technologię wideo do tworzenia dzieł sztuki, umożliwiając artystom eksplorowanie i demonstrowanie czasu i ruchu. Artyści wykorzystują wideo do uchwycenia i manipulowania czasem, spowalniania go, przyspieszania, a nawet całkowitego zatrzymania – co pozwala im eksperymentować z różnymi formami opowiadania historii i narracji.

Bill Viola – The Crossing, 1996, wukanałowa kolorowa instalacja wideo, cztery kanały dźwięku, 10 min 57 sek., wykonawca: Phil Esposito | Źródło: publicdelivery.org

Do najbardziej znanych artystów sztuki wideo należą Nam June Paik, Bill Viola i Joan Jonas. Ich prace są często wciągające i prowokujące do myślenia, zmuszają widzów do zastanowienia się nad relacją między technologią, mediami a współczesnym społeczeństwem.

Jednym z najbardziej ikonicznych dzieł urodzonego w Korei Paika jest seria TV Buddha, która została po raz pierwszy wyprodukowana w 1974 roku. Dzieło przedstawia statuę Buddy z XVIII wieku przed telewizorem, mającą na celu stworzenie dialogu między wschodnią duchowością a zachodnią kulturą medialną. Jednym z najbardziej znanych dzieł amerykańskiego artysty wideo Violi jest The Crossing (1996), dwukanałowa, pokojowa instalacja wideo, która przedstawia podróż człowieka przechodzącego przez rzekę z jednego świata do drugiego. Praca ta odzwierciedla fascynację Violi tematami duchowymi i doświadczeniami śmierci klinicznej, które spotkał jako młody chłopiec.

Amerykańska artystka wizualna Jonas jest ceniona nie tylko za innowacyjne wykorzystanie technologii, ale także za eksplorację tożsamości kulturowej i płciowej. Jednym z najpopularniejszych dzieł Jonasa jest Vertical Roll (1972), czarno-biała wideo-performans, która wyzwala medium z technicznych ograniczeń, takich jak błędy technologiczne, które wywołały niektóre nieoczekiwane i surrealistyczne efekty.

5. Sztuka Tekstowa.

Sztuka tekstowa, czyli artystyczne użycie słów i liter w celu stworzenia wizualnych dzieł sztuki, jest fascynującym nurtem w polskim świecie artystycznym. Polski artyści zaangażowani w ten rodzaj sztuki używają tekstów, by przekazać różnorodne i głębokie znaczenia, często eksplorując tematy społeczne, polityczne czy kulturowe.

W sztuce tekstowej artystki i artyści używają znaków takich jak litery, cyfry i znaki interpunkcyjne do tworzenia obrazów lub wzorów. Sztuka tekstowa może obejmować od proste wzory i desenie do wysoce złożonych i szczegółowych obrazów. Niektórzy artyści używają specjalistycznego oprogramowania do tworzenia swojej sztuki tekstowej, podczas gdy inni wykorzystują bardziej podstawowe narzędzia, takie jak edytory tekstów czy generatory online.

Jenny Holzer’s projekcja światła na dużą skalę “For the Guggenheim” (2008) | Źródło: guggenheim.org

Do najbardziej znanych artystów sztuki tekstowej należą Jenny Holzer, Barbara Kruger i Lawrence Weiner. Prace amerykańskiej artystki Holzer często obejmują wyświetlacze LED, projekcje i instalacje, które przedstawiają przewijające się teksty, slogany i aforyzmy. Jednym z najbardziej znanych dzieł Holzer jest seria Truizmów (1978-87), które często zawierają sprzeczne lub wieloznaczne teksty mające na celu zaangażowanie publiczności i skłonienie jej do zastanowienia się nad złożonościami współczesnego społeczeństwa.

Prace amerykańskiej artystki Kruger często przedstawiają czarno-białe fotografie, na które nałożone są pogrubione, wielkie litery w kolorze czerwonym lub białym przekazujące potężne przesłania lub pytania. Jednym z najbardziej znaczących dzieł Kruger jest Niezatytułowane (Twoje ciało jest polem bitwy) (1989), ikoniczny plakat wykonany techniką sitodruku, który stworzyła na Marsz Kobiet w Waszyngtonie w 1989 roku protestując przeciwko nowej fali praw antyaborcyjnych.

Kolejnym amerykańskim artystą znany z sztuki tekstowej jest Lawrence Weiner. Jego prace często składają się z prostych stwierdzeń czy fraz, które są wyświetlane w różnych mediach, takich jak rzeźba, wideo czy performance. Teksty są często prezentowane czcionką bezszeryfową. Jednym z najbardziej znanych dzieł Weinera jest instalacja Ściana jest ścianą (2007) w Nowym Jorku, która w zasadzie składała się z frazy „ŚCIANA JEST ŚCIANĄ” namalowanej wielkimi literami na boku budynku.

Znaczącym polskim artystą, który specjalizuje się w sztuce tekstowej, jest Stanisław Dróżdż. Jego prace często polegają na eksploracji słów i fraz, a także na badaniu ich wizualnych i przestrzennych aspektów. Prace Dróżdża charakteryzują się minimalistycznym podejściem i skoncentrowaniem na formie oraz strukturze języka, co przekłada się na wyjątkowe i innowacyjne dzieła.

Artystka Alicja Żebrowska również pracuje z tekstem w swojej sztuce, eksplorując relacje między słowem pisanym a obrazem. W swoich pracach często łączy tekst z innymi mediami, takimi jak fotografia czy wideo, co prowadzi do stworzenia wielowymiarowych i bogatych w treść dzieł.

W obecnych czasach, kiedy słowa mają ogromną moc i znaczenie, polscy artyści sztuki tekstowej kontynuują eksplorację i innowację, używając języka jako potężnego narzędzia artystycznego wyrazu, które może inspirować, prowokować i zachęcać do refleksji nad otaczającym nas światem.

6. Fotorealizm.

Kiedy jest wykonywany z wprawą, fotorealizm może być oszałamiającym pokazem technicznej sprawności, precyzji i dbałości o szczegóły, z obrazami tak realistycznymi, że wydają się niemal być samymi fotografiami.

Prace fotorealistyczne często charakteryzują się niemal hiperrealistyczną jakością, z kolorami, teksturami i formami oddanymi z zaskakującą dokładnością. Artyści używają zaawansowanych technik, takich jak aerograf oraz warstwowanie, aby stworzyć obrazy, które uchwycają najdrobniejsze szczegóły przedmiotu.

World War II (Vanitas) by Audrey Flack (1977) | Źródło: wikiart.org

Często używając fotografii jako materiału źródłowego, artyści spędzają godziny na studiowaniu i analizowaniu tych obrazów, aby uchwycić nawet najmniejsze detale i przedstawić je w swoich pracach.

Do najbardziej cenionych artystów fotorealistów należą Chuck Close, Richard Estes i Audrey Flack. Prace amerykańskiego malarza Close’a często składają się z dużych, siatko-podobnych kompozycji, w których poszczególne komórki są wypełnione skomplikowanymi detalami i żywymi kolorami. Big Nude (1967) był jego pierwszym obrazem, który ukończył, używając jego charakterystycznego procesu siatkowania.

Prace amerykańskiego artysty Estesa często przedstawiają pejzaże miejskie i sceny urbanistyczne, takie jak witryny sklepowe, rogi ulic i parki. Jednym z jego najbardziej rozpoznawalnych i imponujących dzieł jest Budki telefoniczne (1967), obraz akrylowy na masonicie, który hiperrealistycznie przedstawia rzęd budek telefonicznych na rogu ulicy w Nowym Jorku.

Flack jest amerykańską artystką i rzeźbiarką, która jest międzynarodowo uznawana jako pionierka fotorealizmu. Najbardziej znane prace Flack demonstrują jej techniczną sprawność i zdolność do uchwycenia esencji pospolitych obiektów, co widać w jej najbardziej znanych pracach, II wojna światowa (Vanitas) (1976–77) i Koło fortuny (Vanitas) (1977–78).

Fotorealizm w polskiej sztuce jest fascynującym nurtem, który zdobył uznanie dzięki niesamowitej zdolności artystów do zacierania granic pomiędzy rzeczywistością a iluzją. Polski fotorealizm, choć zainspirowany globalnym ruchem, ma swoją unikalną jakość i charakter, wynikający z osobistego doświadczenia, historii i kontekstu kulturowego artystów.

Jednym z wybitnych polskich artystów fotorealistów jest Tomasz Sętowski, który jest znany z niesamowitej precyzji i uwagi do detali. Jego prace to bogate, wyrafinowane obrazy, które dosłownie ożywają przed oczami obserwatora, prezentując pełnię rzeczywistości na płótnie z zaskakującą dokładnością.

Kolejnym wybitnym artystą jest Damian Loeb, który, chociaż urodził się w Stanach Zjednoczonych, ma polskie korzenie. Jego prace często eksplorują codzienne sceny i momenty, które są przedstawiane z zadziwiającą realizmem, zachowując jednocześnie atmosferę i emocje.

Polski fotorealizm nie tylko wyraża globalne idee i techniki związane z tym stylem, ale także wnosi własny, jedinstwenny wkład w dziedzinę. Poprzez swoje prace, polscy artyści fotorealiści kontynuują tradycję zdobywania i wyrażania piękna rzeczywistości, jednocześnie eksplorując i interpretując swoje osobiste i kulturowe doświadczenia na płótnie.